Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un Getirdiği Yenilikler

Giriş
Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ( Kısaca “Kanun” olarak anılacaktır.) 29.01.2015 tarihinde Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Perakende işletmelerin açılış ve faaliyete geçiş işlemlerinin kolaylaştırılması, perakende ticaretin serbest piyasa ortamında etkin ve sürdürülebilir rekabet şartlarına göre yapılması, tüketicinin korunması, perakende işletmelerin dengeli bir şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması ve perakende işletmelerin faaliyetleri ile bunların birbirleri, üretici ve tedarikçilerle ilişkilerinin düzenlenmesini amaçlayan kanun ile getirilen yenilikleri bu yazımızda incelemeye çalışacağız.

Kanun, hizmet sektöründe faaliyet gösteren işletmelerden açılış ve/veya faaliyete geçiş süreci ile faaliyetleri özel kanunlarla düzenlenenleri kapsam dışı bırakmıştır. Bu tür işletmeler için kendileri için çıkartılan özel kanunlar yürürlükte olacaktır.

I. Mersis Gibi Perbis Sistemi Geliyor
Perakende işletmelerin açılışları, faaliyetleri ve kapanışlarında gerekli başvuru ve diğer işlemlerin yapılması, ilgili kurum ve kuruluşlara iletilmesi, değerlendirilmesi, sonuçlandırılması ve bu işletmelere yönelik veri tabanının oluşturulması, bilgi paylaşımının sağlanması amacıyla Bakanlık bünyesinde kısa adı “PERBİS” olan perakende bilgi sistemi kurulacaktır.

PERBİS’in hayata geçmesinden itibaren işyeri açma ve çalışma ruhsatı PERBİS üzerinden verilecek, işyeri açma ve çalışma ruhsatıbaşvurusu, doğrudan veya PERBİS üzerinden yetkili idareye yapılacaktır. Kanun, doğrudan başvuru yapma imkanını ortadan kaldırmamış, yetkili idareyedoğrudan yapılan başvuruları PERBİS’e işlemi vermiştir.

II. Büyük Mağazaların Üretici YadaTedarikçi’den İstediği Primler Tarihe Karışıyor
Uygulamada birçok büyük mağazanın, zincir mağazaların, bayi işletme ve özel yetkili işletmelerin; üretici veya tedarikçiden mağaza açılışı ve tadilatı, ciro primi, ciro açığı, banka ve kredi kartı katılım bedeli ve benzeri adlar altında ürün talebini doğrudan etkilemeyenbedeller talep ettiğini, bu taleplerin üretici ve tedarikçileri büyük ölçüde zorladığını bilmekteyiz. Yeni Kanun bu durumu göz önünde bulundurmuş ve bu işletmelerin, üretici veya tedarikçiden ürün talebini doğrudan etkilemeyen prim veya bedel taleplerinde bulunmalarını yasaklayarak üretivi ve tedarikçileri korumayı amaçlamıştır.

Yukarıda sayılan bu işletmeler, satışa konu ürünün talebini doğrudan etkileyen reklam, anons veya raf tahsisi gibi hizmetlerden dolayı üretici veya tedarikçiden, sözleşmede türü ve oranı belirtilmedikçe prim ya da bedel talebinde bulunamayacaklardır. Kanun, prim veya bedel talebinin sözleşme süresiyle sınırlı olması ve prim ya da bedel talebine konu olan ürünün sözleşme süresince rafta satışa sunulmasını zorunlu tutmuştur.

Bu yükümlülüğe aykırı hareket edenlere ise, her bir mağaza ya da şubesindeki her bir aykırılık için haksız olarak alınan prim ve bedel tutarında idari para cezası verilmesi, idari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanması öngörülmüştür.

III. Türk Ticaret Kanunu’nun 1530/5 Maddesine Göre 60 Gün Olan Ödeme Süresi 30 Güne İniyor
Yürürlüğe girdiği tarihte çok tartışma yaratan, Türk Ticaret Kanunu’ nun 1530. maddesinde düzenlenen, alacaklının küçük ya da orta ölçekli işletme borçlunun ise büyük ölçekli işletme olduğu durumlarda ödeme süresinin 60 günden uzun olamayacağına ilişkin düzenleme, bu Kanun’un yürürlüğe girmesi ile üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen hızlı tüketim mallarına ilişkin ödemeler için kısaltılmıştır. Üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen hızlı tüketim mallarına ilişkin ödeme süresi alacaklı üretici veya tedarikçinin küçük işletme, borçlunun ise büyükölçekli işletme olduğu hâllerde teslim tarihinden itibaren otuz günü geçemeyecektir.

IV. İndirimli ve Promosyonlu Satış Kampanyaları
Perakende işletmeler,Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve ilgili diğer kanunlarda öngörülen usul ve esaslara uymak kaydıyla indirimli veya promosyonlu satış kampanyalarıdüzenleyebileceklerdir. Perakende işletmeler başlangıç ve bitişsüresi belli olmayan indirimler yapamayacaklardır. Bu maddeye aykırı hareket edildiği taktirde 5.000,00 TL idari para cezası uygulanacaktır. Bu fiilin büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletme tarafından işlenmesi hâlinde ceza beş katı, alışveriş merkezi tarafından işlenmesi hâlinde ise on katı tutarında uygulanacaktır.

Kanunda sürekli indirimli satış; seri sonu, sezon sonu, ihraç fazlası, kusurlu ve benzeri malların, perakende işletmelerce, indirimli fiyattan veya malların fabrika çıkış fiyatı üzerinden yıl boyunca satılması olarak tanımlanmıştır. Sürekli indirimli satış yapan perakende işletmelerin ön cephesinde ve mağaza içlerinde, kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde bu satış türünü gösterir ya da çağrıştırır ibarelere yer verilmesi gerekecektir. Bu ibarelerin alışveriş merkezlerince kullanımı, içerisinde yer alan perakende işletmelerin tamamının sürekli indirimli olarak satış faaliyet göstermesine; alışverişmerkeziiçinde bulunanlar da dâhil diğer perakende işletmelerce kullanımı ise satışa sunulan malların en az yüzde yetmişinin indirimli olarak satılmasına bağlıdır.

V. Ortak Kullanım Alanları Oluşturma Zorunluluğu
Kanun,alışveriş merkezlerinde, satış alanının en az binde beşine tekabül eden alanın sosyal ve kültürel etkinliklerin düzenlenmesi amacıyla ayrılmasını zorunlu tutmuştur. Bakanlık, bu oranı bir katına kadar artırmaya veya yarısına kadar azaltmaya yetkili kılınmıştır.

Alışveriş merkezlerinde, acil tıbbi müdahale ünitesi, ibadet yeri, bebek bakım odası, çocuk oyun alanı gibi ortak kullanım alanları oluşturulması, alışveriş merkezlerinde yer alan ortak kullanım alanlarının, engelliler ile yaşlı ve çocukların ihtiyaçları dikkate alınarak oluşturulması zorunluluğu getirilmiştir. Bu konunun ayrıntıları çıkartılacak yönetmelikle belirlenecektir.

VI. Esnaf ve Sanatkar İşletmelerine Yer ve Raf Tesisi
Kanun’ un kamuoyunda da en çok gündeme gelen maddesi alışveriş merkezlerinde, esnaf ve sanatkâr işletmecilerine rayiç bedel üzerinden kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az yüzde beşi oranında yer ayrılması zorunluluğunun getirilmiş olmasıdır. Bu yerler; esnaf ve sanatkâr işletmecilerinden yeteri kadar talep olmaması veya boşalan yerlerin duyuru tarihinden itibaren yirmi gün içinde doldurulamaması hâlinde, diğer talep sahiplerine de kiralanabilecektir.

Kanuna göre, alışveriş merkezlerinde; geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az binde üçü oranında yer ayrılacaktır. Bu yerlerin kira bedeli, rayiçbedelinin dörtte birinden fazla olamayacaktır. Söz konusu meslekler, ilgili üst meslek kuruluşunun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenip ilan edilecektir.

Hızlı tüketim mallarının satışının yapıldığı büyük mağaza ve zincir mağazalar ile bayi işletme ve özel yetkili işletmelerde satış alanlarının en az yüzde birine tekabül edecek şekilde raf alanı, mağazanın bulunduğu ilde üretilmesi kaydıyla coğrafi işaretli olarak tescil edilen veya coğrafi işaretli olarak tescil edilmemiş olsa bile meslek kuruluşlarının uygun görüşü alınarak ticaret il müdürlüklerince belirlenen hızlı tüketim malı niteliği taşıyan yöresel ürünlerin satışına ayrılacaktır. Yöresel ürünlerle doldurulamayan raf alanları, diğer ürünlerin satışı amacıyla kullanılabilecektir.

VII. Denetim
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, bu Kanun’ un uygulanması, uygulamada çıkan sorunlar ve şikâyetlerle ilgili olarak perakende işletmeler nezdinde denetim yapmaya yetkili kılınmıştır.

VIII. Yükümlülüklere Aykırılıkların Cezaları
Kanunda çeşitli hükümlerde düzenlenen yükümlülüklere aykırı hareket edilmesi halinde uygulanacak yaptırımlar da düzenleme altına alınmıştır. İlgili ceza hükmüne göre;

1. Üretici veya tedarikçiden ürün talebini doğrudan etkilemeyen bedeller talep edildiğinde, her bir mağaza ya da şubesindeki her bir aykırılık için haksız olarak alınan prim ve bedel tutarında,
2. Kampanyalı satışlar ve alışveriş festivali ile ilgili düzenlemelere aykırı hareket edenler ile sürekli indirimli satış düzenlemelerine aykırı hareket edenlere beş bin Türk lirası,
3. Alışveriş merkezlerinde, satış alanının en az binde beşine tekabül eden alanın sosyal ve kültürel etkinliklerin düzenlenmesi amacıyla ayırmayanlara ayrılması gereken alandan ayrılmayan her bir metrekare için yirmi bin Türk lirası, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı tutarında,alışveriş merkezlerinde, acil tıbbi müdahale ünitesi, ibadet yeri, bebek bakım odası, çocuk oyun alanı gibi ortak kullanım alanları oluşturmayanlara, her bir aykırılık için elli bin Türk lirası, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı tutarında,
4. Esnaf ve sanatkâr işletmecilerine yer ve raf tahsisine ilişkin getirilen yükümlülülereaykırı hareket eden alışveriş merkezlerine, ayrılması gereken yerden ayrılmayan her bir metrekare için metrekare başına düşen rayiç kira bedeli tutarında, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı tutarında, rafların belirli bir kısmının yöresel ürünlerle doldurulması zorunluluğuna aykırı hareket edenlere, her bir mağazası ya da şubesi için yirmi bin Türk lirası, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı tutarında,
5. Bu Kanun çerçevesinde Bakanlıkça alınan tedbirlere ve yapılan ikincil düzenlemelere uymayanlara ve denetime yetkili olanlarca istenilen defter, belge ve diğer kayıtlar ile bunlara ilişkin bilgileri vermeyenlere veya eksik verenlere ya da denetim elemanlarının görevlerini yapmalarını engelleyenlere iki bin Türk lirası,

idari para cezası verilecektir.

Bu Kanuna göre verilen idari para cezalarının, tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekecektir.

IX. İşletmelerin, İşletmelerini Kanun ile Uyumlu Hale Getirebilmeleri İçin Öngörülen Süreler

1. Sürekli indirimli satış yapan perakende işletmeler, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki yıl içinde durumlarını Kanun’a uygun hâle getirmelidirler.
2. Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce işyeri açma ve çalışma ruhsatı almış olan alışveriş merkezlerinde, ortak kullanım alanları, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde oluşturulmalıdır.
3. Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, alışveriş merkezlerinde boşalan satış alanları Kanun da belirtilen orana ulaşılana kadar esnaf ve sanatkâr işletmecilerine öncelik verilmek suretiyle kiralanmalıdır.
4. Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, alışveriş merkezlerinde boşalan satış alanları Kanun da belirtilen orana ulaşılana kadar geleneksel, kültürel ve sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuşmeslekleri icra edenlere kiralanmalıdır.
5. Hızlı tüketim mallarının satışının yapıldığı büyük mağaza ve zincir mağazalarda yöresel ürünler için öngörülen raf tahsisi, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uygulamaya geçilmelidir.